Żwaniec - Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny

Żwaniec

Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny

foto: wikipedia

rys. Napoleon Orda

Żwaniec, w dokum. Zwaniec, Svanyecz, mstko na skalistymi brzegu Dniestru, przy ujściu do niego rzki Żwańczyka, pow. kamieniecki, okr. pol. Dołżek, gm. Hawryłowce o 3 w. , odl. o 18 w. na płd. zach. od Kamieńca a 4 w. od granicy austryjackiej, na przeciw m. Ataki w gub. bessarabskiej. Ma 559 dm. , 3756 mk, w tej liczbie 490 żydów w 1861 r. 270 dm. , 1319 mk. , cerkiew paraf. , kościół katol. paraf. , synagogę i 4 domy modl. żydowskie, aptekę, 3 młyny, urząd poczt. telegr. , dogodną przeprawę promową przez Dniestr, przystań obszerną, dość ożywiony handel, szczególniej materyałem leśnym. (…) Cerkiew paraf. , p. w. św. Trójcy, wzniesiona w 1782 r. , w miejsce spalonej podczas konfederacyi barskiej, uposażona jest 102 dzies. ziemi; 1396 parafian. Kościół par. katol. dawniej ormiański, p. w. Niepokalanego Pocz. N. M. P. , z muru wzniesiony w 1740 r. przez Wawrzyńca Lanckorońskiego, wykończony, przez Komara a przez arcyb. Tymanowicza konsekrowany, otoczony jest wysokim murem. Poprzedni kościół, p. w. św. Krzyża, był wzniesiony z drzewa w 1740 r. staraniem biskupa Kobielskiego, kosztem zaś Maryi Józefy, zony Augusta III. Kościół ten, podobnie jak cerkiew prawosł. i kościół ormiański, spłonął w czasie konfederacyi barskiej. Parafia katol, dekanatu kamienieckiego, ma 856 wiernych. Należy do niej mstko Ż. 278 i wsi Babszyn, Braha, Chodorowce, Hawryłowce, Hryńczuk, Isakowce, Kaweczyzna, Kizia, Kniahenin, Łastowce, Łaszkowice, Malinowce, Międzygórz, Ostrowczany, Ruda, Sokół ze Słobódka, Somakówka, Uście, Wietrzanka Słobódka Malinowiecka i Wojtkowce. W kościele znajduje się obraz św. Kajetana, sprowadzony z Zamościa, który jest przedmiotem szczególnego nabożeństwa. (…) Zwrócone w 1699 r. przez Turków Podole zaczęło się zaludniać, w Ż. osiedlili się Ormianie, którzy ożywili handel i przemysł, ale trwało to niedługo, podczas bowiem konfederacyi barskiej miasto zniszczone zostało do szczętu. Trzej bracia Pułascy z oddziałem konfederatów zajęli zameczek wraz z drugą, forteczką. Okopami, przyczem spalili wszystkie ota czające budynki wraz z kościołami, naciskani Jednak przez wojska nieprzyjacielskie musieli ustąpić. Na domiar nieszczęścia Turcy d. 9 maja 1769 r. wpadli z sąsiedniego Chocima, zrabowa li i spalili do reszty miasteczko, zamordowali ks. Gruźeckiego i do 1000 ludzi w okolicznych wsiach, przybycie dopiero wojsk ruskich położyło koniec swawoli. (SGKP)

Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP

W 1740 r. została ukończona budowa świątyni ormiańskiej pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Żwaniec był bardzo prężnym ośrodkiem kultury ormiańskiej. Tutejsi kopiści

specjalizowali się zwłaszcza w pięknym ozdabianiu ksiąg liturgicznych. W 1769 r., podczas konfederacji barskiej, kościół został spalony. Świątynię odbudowano w latach

1782–1786. Z powodu znaczącego zmniejszenia populacji Ormian w 1800 r. kościół został przekazany rzymskim katolikom (szacuje się, że ostatni Ormianin w Żwańcu zmarł w 1820 r.). Parafia katolicka w Żwańcu została zlikwidowana w 1935 r. Po II wojnie światowej w kościele znajdowało się składowisko złomu i węgla, potem pełnił on funkcję warsztatu mechanicznego. W 1992 r. budynek zwrócono rzymskim katolikom.

Kościół jest orientowany. Należy do budowli typu obronnego. Od zachodu wznoszą się dwie wieże na planie kwadratu. Kościół jest budowlą jednonawową z pseudotranseptem. W 1855 r. w przedsionku umieszczono ormiańską płytę nagrobną, przeniesioną tam z posadzki kościoła. Nad wejściem do świątyni znajduje się kartusz herbowy z herbami Zadora Lanckorońskich, Korczak Komarów i Dołęga Mostowskich. Kościół został odnowiony i odmalowany w 2012 r. Z wież rozciąga się malowniczy widok na Dniestr.

W obrębie murów kościoła znajdują się pozostałości po ormiańskim cmentarzu. Do dnia dzisiejszego zachowało się kilka fragmentów płyt nagrobnych.

Greckokatolicka cerkiew pw. św. Trójcy (nie istnieje)

Drewniana cerkiew św. Trójcy została zbudowana w 1708 r., a w 1752 r. nastąpiła jej przebudowa. Podobnie jak inne świątynie w Żwańcu cerkiew została spalona w 1768 r.

Nowa kamienna budowla został wybudowana w latach 1782–1790 i odrestaurowana w 1880 r. Dziś cerkiew nie istnieje, została rozebrana przed 1914 r.

Greckokatolicka cerkiew pw. Zmartwychwstania Pańskiego (nie istnieje)

Drewniana cerkiew została zbudowana w 1720 r. Spalona w 1768 r., podczas konfederacji barskiej, nigdy nie została odbudowana.

Synagoga (nie istnieje)

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje, że we wsi znajdowały się synagoga i cztery żydowskie domy modlitewne. Niestety, brak informacji, gdzie stała synagoga.

Kościół pw. św. Krzyża (nie istnieje)

Budowa drewnianego kościoła została ukończona w 1740 r. Kościół spłonął w 1768 r., podczas konfederacji barskiej. Świątynia nie została odbudowana, a katolicy przenieśli

się do byłego kościoła ormiańskiego. Niestety, brak informacji, gdzie znajdował się ten kościół. (Antoni Zakrzewski)

MIEJSCOWOŚCI:

Babszyn, Braha, Chodorowce, Cwikłowce, Hawryłowce, Hrynczuk, Isakowce, Kaweczyzna, Kniahinin, Łastowce, Łaszkowice, Malinowce, Międzygórz, Ostrowczany, Ruda, Słobódka Malinowiecka, Sokoł, Uście, Wojtkowce, Żwaniec

м-ко, Жванець, сс. Бабшин, Брага, Гаврилівці, Гринчук, Завалля, Ісаківці, Княгинин, Кудринці, Ластівці, Ляшковиця, Мілівці, Острівчани, Рихта, Руда, Слобідка Маликовецька, Сокіл, Устя, Цвіклівці, Чорнокозинці, прис. Межигір та ін.

Księgi metrykalne znajdują się w Archiwach:

DAChmO – Państwowe Archiwum Obwodu Chmielnickiego

 
Spisy parafian:
1902:17-1-81

Indeksy zapisów metrykalnych:

Geneteka

Metryki-Wolyń

Moja kolekcja kopii ksiąg metrykalnych